Antik Efes’te zanaatkârlık oldukça gelişmiş olup seramik, metal işçiliği, heykelcilik ve mozaik yapımı gibi pek çok alanda ustalık sergileniyordu. Bu zanaatlar kentin ekonomisinde ve günlük yaşamında önemli bir yer tutmaktaydı.
Seramik Ustaları
Efesli seramik ustaları, kentin bereketli kili sayesinde testiler, kâseler, yağ kandilleri ve çeşitli süs eşyaları üretmekte ustalaşmışlardı. Çömlekçiler, kil toprağını temizleyip şekillendirdikten sonra çark (tezgâh) üzerinde kap formuna getiriyor, ardından fırınlarda pişiriyorlardı. Yapılan kazılarda, kentin en eski dönemlerinden itibaren seramik üretiminin varlığına işaret eden antik fırın kalıntıları ortaya çıkarılmıştır. Ürünlerin yüzeyleri bazen boyama, kazıma veya mühürleme teknikleriyle süsleniyor; gündelik kullanım eşyalarının yanı sıra dekoratif figürinler gibi objeler de üretiliyordu. Özellikle Hellenistik dönemde Efes’te üretilen Ephesos tipi kandiller, gri renkli kil malzemeden kalıpla seri üretilmiş ve geniş ölçekte ihraç edilmiştir. Nitekim Efes’te imal edilen seramik kaplar ve cam eşyalar, kaliteleri sayesinde imparatorluğun dört bir yanına ticaret konusu olmuştur.
Taş Ustaları ve Heykeltıraşlar
Efes’in ünü, kenti süsleyen taş eserlerin inceliğinden geliyordu. Heykeltıraşlar ve taş ustaları, ocaklardan çıkarılan mermer ve kireçtaşı bloklarını işleyerek tanrılara, imparatorlara ve önemli şahıslara ait heykeller, kabartmalar ve mimari süslemeler meydana getirdiler. Şehirdeki tapınak, tiyatro, kütüphane gibi anıtsal yapılar ile zengin konutlar, bu ustaların elinden çıkan heykeller ve ayrıntılı taş bezemelerle ünlüydü. Mezar taşı ustaları da nekropollerde dikilen stel ve lahit gibi anıtlara özenle şekil veriyor, üzerlerine günlük yaşamdan sahneler veya ölen kişinin portresini kabartma tekniğiyle işleyip yazıtlarla belirtiyorlardı. Taş atölyeleri genellikle yoğun inşaat faaliyetlerinin olduğu bölgelerde çalışırdı; örneğin Artemis Tapınağı ve halka açık binaların yapımında birçok yontu ustası görev almıştı. Bu zanaatkârların eserleri, Efes’in kamusal alanlarını süsleyerek kentin kültürel mirasına eşsiz katkı sundu.
Cam Ustalığı
Cam ustaları, antik Efes’te özellikle Roma İmparatorluk döneminde küçük ölçekli ancak değerli üretimler gerçekleştirdiler. Kentteki cam atölyelerinde, kum ve diğer malzemeler yüksek sıcaklıklı fırınlarda (~900-1000°C) eritiliyor, kıvam alan cam eriyiği uzun demir çubuklarla alınarak üfleniyor veya kalıplara dökülüp şekillendiriliyordu. Bu sayede çeşitli formlarda parfüm şişeleri (unguentarium), boncuklar (özellikle nazar boncuğu gibi) ve cam kâseler üretiliyordu. Efes’te ele geçen çok sayıdaki boncuk, Anadolu’da tarihöncesinden beri süregelen cam boncuk geleneğinin bir parçasıdır. Cam ustalarının imal ettiği küçük kaplar ve süs amaçlı objeler, bölge halkının günlük yaşamında kullanıldığı gibi, bazı özel Efes camları imparatorluğun diğer şehirlerinde de talep görmüştür. Cam eşyaların saydamlığı ve renkli çeşitleri, dönemin zengin parfüm ve kozmetik kültüründe önemli bir yer tutmuştur.
Dokumacılar ve Terziler
Efes’te dokumacılık hem ev içi üretim hem de ticari bir zanaat olarak yaşamaktaydı. Dokumacılar, koyun yününden veya keten liflerinden eğirdikleri ipliklerle tezgahlarda kumaş dokurlardı. Antik kaynaklar, Efes ve çevresinin kaliteli tekstil ürünleriyle ünlü olduğunu belirtir. Nitekim komşu kent Hierapolis’te üretilen dokumaların Efes limanı üzerinden Akdeniz ülkelerine sevk edildiğini anlatan bir yazıt bulunmaktadır. Efesli dokumacıların tezgâhlarında, çözgü ipliklerini gergin tutmak için pişmiş toprak tezgâh ağırlıkları kullanılıyordu. Kentte yapılan arkeolojik kazılarda, özellikle Yamaç Evleri’nde çok sayıda kirman (işli) ve tezgâh ağırlığı gibi dokuma araçlarının ortaya çıkarılması, dokumacılığın evlerde yaygın bir uğraş olduğunu göstermektedir. Kadınlar genellikle evin bir odasında dikey kara tezgâh üzerinde kumaş üretirken, terziler ise bu kumaşları ölçüp biçerek giysilere dönüştürüyorlardı. Peplos ve himation gibi geleneksel giysiler, ustaların maharetiyle farklı bedenlere uygun kesilip dikilir; zengin kesimler için ipek gibi ithal iplikler ve parlak brokar dokumalar dahi kullanılırdı. Efes dokumaları, doğal boyalar ile renklendirilip çeşitli motiflerle süslenerek dönemin modasına yön verirdi. Dokumacılık ve terzilik, hem kentin kendi ihtiyaçlarını karşılayan hem de ihraç ürünler veren bir sektör olarak Efes ekonomisinin önemli bir parçasını oluşturmuştur.
