Efes ve çevresi (Küçük Menderes ovası, Selçuk–Ayasuluk hattı), verimli alüvyon toprakları ve Akdeniz iklimi sayesinde antik çağdan bugüne tarımsal üretimin kalbi olmuştur.
Antik Çağ: Zeytin–Üzüm–Tahıl Üçlüsü
Zeytin ve zeytinyağı, Artemis kültünün “bereket” simgesiyle de örtüşen başlıca ürün; yağ hem mutfakta hem ritüellerde kullanılırdı. Bunun yanı sıra bağcılık yaygındı; şarap iç pazarın yanı sıra liman üzerinden ihracat ürünüdür. Buğday–arpa, günlük ekmek ve lapa için temel gıdaydı; ova tabanı tahıla, yamaçlar bağ ve zeytine ayrılırdı.
Büyük mülklerde köle emeği ve özgür kiracı/ortakçı (colonus) sistemi; küçük parsellerde aile emeği. Mevsimsel işlerde hasat zamanı gezici işçiler kullanılırdı. Sulama ve altyapıda, Küçük Menderes’in kanalları, bentler ve basit teraslama ile desteklenirdi.
Ortaçağ–Osmanlı Dönemi: Süreklilik ve Çeşitlenme
Zeytin–üzüm–tahıl sürerken incir, susam, baklagiller ve baharat/şifalı otlar (kekik, adaçayı) yaygınlaştı. Vakıf arazileri ve çiftliklerde rençper ve ortakçı emeği öne çıktı; bağ–zeytinlik işletmeleri aile-işgücüne dayandı.
Günümüz: Çeşitli Pazar Ürünleri ve Mevsimlik Emek
Ovada: pamuk, mısır, sebze (domates, biber, kabak), yerfıstığı ve narenciye cepleri tarımın temelini oluşturur. Yamaç ve teraslarda: zeytinlik, bağ; ayrıca incir ve nar yetişir. Arıcılık (makilik–çam örtüsü sayesinde) ve aromatik bitkiler (kekik, lavanta denemeleri) ek gelir sağlar. İklim kriziyle birlikte su yönetimi, damla sulama, kuraklığa dayanıklı çeşitler ve toprak organik maddesini artırma önemli gündemlerdir.
