Hamamlar ve Temizlik Kültürü
Hamamlar, Efeslilerin yalnızca temizlenmek için değil, sosyalleşmek ve dinlenmek için de gittikleri vazgeçilmez mekânlardı. Roma döneminde hamamlar günlük hayatın en önemli parçalarından biriydi ve sabah akşam açıktı. Efes’te Büyük Hamam (Limankent Hamamı), Skolastika Hamamı ve Varius Hamamı gibi birkaç anıtsal hamam kompleksi bulunuyordu. Bu hamamlarda sıcak, ılık ve soğuk bölümler (caldarium, tepidarium, frigidarium) ile soyunma salonları ve spor yapılan gymnasion alanları yer alıyordu. Kadınlar ve erkekler hamamları günün farklı saatlerinde kullanırdı: Güneşin doğumundan sonraki ilk yedi saat hamamlar kadınlar ve çocuklar için ücretsiz açık olur, günün ilerleyen saatlerinde erkekler az bir ücret ödeyerek hamamları kullanırdı. Bu uygulama, Roma İmparatoru Caracalla’nın imparatorluk genelinde getirdiği düzenlemelerin bir parçası olup sosyal sınıf ve cinsiyet dengesini gözeten bir hamam kültürü yaratmıştı.
Hamam ziyaretleri sırasında sadece yıkanılmaz, aynı zamanda eğlence ve sohbet de yapılırdı. Efes hamamlarında masaj hizmeti veren tellaklar, müzikli gösteriler düzenleyen küçük gruplar ya da hikâye anlatıcıları bulunurdu. Sıcak su havuzlarında temizlendikten sonra soğuk havuzda serinleyen Efesliler, hamamın bahçesinde meyve ve şarap eşliğinde arkadaşlarıyla sohbet etmeyi severdi. Skolastika Hamamı’nda bulunan bir antik tuvalet kalıntısı, dönemin ilginç bir sosyal alışkanlığını gösterir: Yan yana sıralanmış mermer oturaklardan oluşan bu umumi tuvaletler, o çağda insanların ihtiyaç giderirken bile sohbet etmeye devam ettiği bir buluşma noktası gibiydi. Efes’in kanalizasyon altyapısı gelişmiş olduğundan, bu tuvaletler sürekli akan suyla temizleniyor ve atıklar şehir dışına taşınıyordu. Böylece hijyen şartları, antik çağ standartlarında oldukça üst düzeyde tutulabiliyordu.
Hamamların bir diğer sosyal yönü de partiler ve eğlencelere ev sahipliği yapmalarıydı. Özellikle bayram günlerinde hamamların geniş salonlarında müzikli, danslı eğlenceler düzenlenir, zengin sponsorların finanse ettiği ziyafetler verilirdi. Örneğin, geleneksel Artemis festivali öncesinde halk, arınmak amacıyla hamamlarda toplanır; yıkanıp güzel kokular süründükten sonra kentin kutsal alanlarına akın ederdi. Tüm bu yönleriyle, Efes’te hamam kültürü hem beden temizliği hem toplumsal iletişim açısından merkeze oturmuştu.
Hamamlar, Efeslilerin yalnızca temizlenmek için değil, sosyalleşmek ve dinlenmek için de gittikleri vazgeçilmez mekânlardı. Roma döneminde hamamlar günlük hayatın en önemli parçalarından biriydi ve sabah akşam açıktı. Efes’te Büyük Hamam (Limankent Hamamı), Skolastika Hamamı ve Varius Hamamı gibi birkaç anıtsal hamam kompleksi bulunuyordu. Bu hamamlarda sıcak, ılık ve soğuk bölümler (caldarium, tepidarium, frigidarium) ile soyunma salonları ve spor yapılan gymnasion alanları yer alıyordu. Kadınlar ve erkekler hamamları günün farklı saatlerinde kullanırdı: Güneşin doğumundan sonraki ilk yedi saat hamamlar kadınlar ve çocuklar için ücretsiz açık olur, günün ilerleyen saatlerinde erkekler az bir ücret ödeyerek hamamları kullanırdı. Bu uygulama, Roma İmparatoru Caracalla’nın imparatorluk genelinde getirdiği düzenlemelerin bir parçası olup sosyal sınıf ve cinsiyet dengesini gözeten bir hamam kültürü yaratmıştı.
Hamam ziyaretleri sırasında sadece yıkanılmaz, aynı zamanda eğlence ve sohbet de yapılırdı. Efes hamamlarında masaj hizmeti veren tellaklar, müzikli gösteriler düzenleyen küçük gruplar ya da hikâye anlatıcıları bulunurdu. Sıcak su havuzlarında temizlendikten sonra soğuk havuzda serinleyen Efesliler, hamamın bahçesinde meyve ve şarap eşliğinde arkadaşlarıyla sohbet etmeyi severdi. Skolastika Hamamı’nda bulunan bir antik tuvalet kalıntısı, dönemin ilginç bir sosyal alışkanlığını gösterir: Yan yana sıralanmış mermer oturaklardan oluşan bu umumi tuvaletler, o çağda insanların ihtiyaç giderirken bile sohbet etmeye devam ettiği bir buluşma noktası gibiydi. Efes’in kanalizasyon altyapısı gelişmiş olduğundan, bu tuvaletler sürekli akan suyla temizleniyor ve atıklar şehir dışına taşınıyordu. Böylece hijyen şartları, antik çağ standartlarında oldukça üst düzeyde tutulabiliyordu.
Hamamların bir diğer sosyal yönü de partiler ve eğlencelere ev sahipliği yapmalarıydı. Özellikle bayram günlerinde hamamların geniş salonlarında müzikli, danslı eğlenceler düzenlenir, zengin sponsorların finanse ettiği ziyafetler verilirdi. Örneğin, geleneksel Artemis festivali öncesinde halk, arınmak amacıyla hamamlarda toplanır; yıkanıp güzel kokular süründükten sonra kentin kutsal alanlarına akın ederdi. Tüm bu yönleriyle, Efes’te hamam kültürü hem beden temizliği hem toplumsal iletişim açısından merkeze oturmuştu.